حق زارعانه
حق ریشه یا حق زارعانه نوعی حق مالی است که از سوی صاحب زمین برای کشاورز در نظر گرفته شده است و بایستی پرداخت گردد. فرض کنید کشاورزی زمینی استیجاری را در دست دارد و با تلاش و کوشش فراوان و صرف هزینه‌های قابل‌توجهی باعث رونق و آبادانی زمین مذکور شده است. به‌طوری‌که ارزش زمین چندین برابر شده و محصول قابل‌توجهی می‌توان در آن کاشت. طبیعتاً چنین امری پس از پایان مدت‌زمان قرارداد اجاره می‌تواند به ضرر کشاورز تمام شود.
مؤسسه حقوقی زعفری رحقی متشکل از کادری متخصص در تمام زمینه‌های حقوقی، کیفری، ثبتی، ملکی، خانواده و حق زارعانه می‌تواند در تمام مراجع قضایی همراه و همیار شما باشد.
حق ریشه به چه معناست؟
وکیل پاکدشت می‌گوید: عقود و معاملات زیادی در قانون مدنی ایران تعریف شده است که یکی از آنها عقد مزارعه است. باتوجه‌به ماده ۵۱۸ قانون مدنی عقد مزارعه نوعی عقد است که به‌موجب آن یکی از طرفین زمینی را برای مدت معینی به‌طرف دیگر تحویل می‌دهد که در آن کشاورزی کرده و محصول حاصل را تقسیم کند. چنین عقدی می‌تواند سرآغازی باشد برای پاره‌ای حقوق متقابل که یکی از مهم‌ترین آنها حق ریشه است. در زبان ساده این حق نوعی حق مالی است که به دنبال کشت و زراعت در زمین دیگری به کشاورز تعلق دارد.
وکیل تهران می‌گوید: به دنبال تمامی فعالیت‌های کشاورزی که در زمین دیگری صورت می‌پذیرد، کشاورز مالک برخی حقوق مهم می‌شود که مالک زمین باید به آن احترام بگذارد. همچنین در شرایطی که کشاورزان اقدام به اجاره زمین مزروعی می‌کنند، حق ریشه برای آنها محقق می‌شود.
وکیل شریف‌آباد می‌گوید: آثار و نتایج فعالیت‌های کشاورزی در لحظه پدیدار نمی‌شود و به‌مرورزمان خود را نشان می‌دهند. کشاورزی شغل آسانی نیست و به تلاش و زحمت فراوانی نیاز دارد. قانون‌گذار این موضوع را نادیده نگرفته و با عنایت به قوانین و احکام شریعت اسلام حق ریشه را در نظر گرفته است. نام دیگر آن، حق زارعانه است.
متذکر می‌شویم که با انقضای عقد مزارعه و یا اجاره زمین کشاورزی، این حق پابرجاست و به شخص کشاورز تعلق می‌گیرد.
وکیل دماوند می‌گوید: حق ریشه موضوعی است که از نظر عرف و قانون پذیرفته شده است و عمدتاً در عقد مزارعه و یا اجاره به آن اشاره می‌شود. درهرصورت اگر اشاره‌ای به آن نشده باشد، کشاورزان می‌توانند از طریق مراجع قضایی برای آن اقدام نمایند.
حق ریشه در چه شرایطی قابل مطالبه است؟
وکیل قرچک می‌گوید: در متون قانونی قاعده و سازوکار خاصی به‌عنوان شرط حق ریشه سخن گفته نشده است. به نظر می‌رسد فعالیت و تلاش‌های مستمر کشاورز در زمینی که متعلق به دیگری است و بر اساس عقد مزارعه یا عقد اجاره در ید اوست، می‌تواند مبنای درستی باشد.
وکیل شهریار می‌گوید: سوی دیگر حق ریشه برای موارد زیر نیز تعریف شده است:
۱-اراضی بایر
۲-اراضی موات
۳-مراتع و جنگل‌ها
چنانچه شخصی مبادرت به فعالیت کشاورزی در یکی از زمین‌های فوق نماید و موجبات احیا و آبادانی زمین موردنظر را ایجاد نماید، می‌تواند از نهاد دولتی مربوطه حق ریشه خود را مطالبه نماید.
مؤسسه حقوقی زعفری رحقی با وکلای متخصص در تمام زمینه‌های حقوقی می‌تواند همراه و مشاور شما در کلیه مراحل دادرسی باشد.
نحوه محاسبه حق ریشه
وکیل ورامین می‌گوید: یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در رابطه با حق ریشه، نحوه محاسبه مبلغ آن می‌باشد. همانطور که گفتیم این حق نوعی حق مالی است که نیاز به محاسبه دارد و برای تمامی موارد یکسان نیست. گاه ممکن است در متن عقد مزارعه یا اجاره نسبت به مبلغ حق ریشه توافقاتی میان طرفین صورت پذیرد. حال اگر توافقی در این راستا صورت نپذیرفته باشد، قانون و قاعده خاصی در این رابطه تعریف نشده و محاسبه و تصمیم گیری در رابطه با مبلغ آن بر عهده مراجع قضایی قرار دارد.
در این مرحله کارشناسان رسمی دادگستری باتوجه‌به معیارهای زیر مبلغ حق ریشه را تخمین می‌زنند و منصفانه‌ترین مبلغ را برای آن در نظر می‌گیرند:
۱-مدت زمان فعالیت کشاورز در زمین موردنظر
۲-ارتباط فعالیت‌های کشاورز با افزایش ارزش و قیمت ملک
۳-نوع فعالیت‌هایی که کشاورز در طول دوران عقد مزارعه و یا اجاره انجام داده است.
۴-تخمین هزینه‌هایی که کشاورز در طول فعالیت کشاورزی خود بر روی زمین متحمل شده است.
۵-نحوه ی تقسیم محصول میان مالک و کشاورز
۶-میزان اجاره سالیانه زمین و عرف منطقه
۷-وضعیت و ارزش زمین قبل از شروع فعالیت‌های کشاورزی
۸-موقعیت مکانی و جغرافیایی ملک و جایگاه کشاورزی در منطقه
۹-نوع محصول و کمیت و کیفیت فعالیت‌های کشاورز در به‌ثمررسیدن آن
۸ نکته مهم دررابطه‌با حق ریشه
وکیل شهرری می‌گوید: حق ریشه همانند سایر حقوق مالی قابلیت نقل‌وانتقال دارد.
در برخی از نقاط ایران حق ریشه با نام حق آب‌وگل، حق آبادانی و حق نسق، دستاری شناخته می‌شود.
حق ریشه مختص املاک زراعی است و برای املاک تجاری و مسکونی مفهومی ندارد.
حق ریشه مانند سایر حقوق مالی قابلیت توارث را دارد
خواهان حق ریشه بایستی به محاکم محل زندگی مالک و یا محلی که قرارداد مزارعه یا اجاره در آنجا منعقد شده است مراجعه نماید.
بر اساس قواعد فقهی و عرفی ریشه‌های موجود در زمین متعلق به کشاورز است.
حق ریشه تضادی با حق مالکیت مالک زمین ندارد. صرفاً نوعی حق مالی است که از سوی مالک زمین به کشاورز تعلق می‌گیرد.
حق ریشه دلیل بر عدم تخلیه زمین کشاورزی شناخته نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر چنانچه پس از پایان قرارداد مزارعه یا اجاره صاحب زمین می‌تواند برای تخلیه و بازپس‌گیری ملک خود از طریق قانونی اقدام نماید.
وکیل بومهن می‌گوید: متون قانونی ایران را می‌توان انعکاسی از قوانین شریعت اسلام و عرف جامعه دانست. حق ریشه از مفاهیمی است که نتیجه این دیدگاه قانون‌گذار بوده و نوعی استثنای قانونی به شمار می‌رود. به همین دلیل نکات و جزئیات قانونی بیشتری دررابطه‌با آن تعریف شده است که می‌تواند در روند دادرسی پرونده شما تأثیرگذار باشد. حضور وکیل حقوقی مؤسسه حقوقی زعفری توانمند و باتجربه می‌تواند روند رسیدگی پرونده شما را تسریع بخشد و بهترین نتایج را برای آن رقم خواهد زد.
اثبات حقوق زارعانه
وکیل تهران می‌گوید برای اثبات حقوق زارعانه باید شرایط زیر وجود داشته باشد
۱- حتماً باید یک زمین کشاورزی وجود داشته باشد
۲- زمین کشاورزی باید مالک داشته و زارع باید با رضایت مالک زارعت کرده باشد.
۳- زارع سالیان متمادی باید در ملک زارعت داشته باشد.
در مجموع اگر این شرایط محقق شود یک حقی را برای زارع ایجاد می گند که شبیه حق کسب و پیشه است.
مؤسسه حقوقی زعفری با ایجاد شبکه‌ای از بهترین وکلای حرفه‌ای در سراسر کشور، آمادگی دارد نسبت به ارائه مشاوره حضوری، غیرحضوری، آنلاین و نیز قبول وکالت در خصوص تمامی دعاوی حقوقی و کیفری اقدام نماید.
مطالبه حقوق زارعانه
وکیل لواسان می‌گوید: اصولاً مطالبه حقوق زارعانه زمانی صورت می‌گیرد
۱- مالک تقاضای خلع‌ید آن زارع را بخواهد
۲- یا دولت بخواهد از آن زمین به‌عنوان طرح عمومی تملک کند
که در این دو حالت زارع می‌تواند به محاکم مراجعه کند محکمه با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری و تعیین میزان حق زارع دولت یا مالک را به پرداخت حقوق زارعانه محکوم کند.
انتقال حقوق زارعانه
وکیل اسلامشهر می‌گوید :این انتقال ممکن به‌صورت قهری باشد یا ممکن است به‌صورت ارادی و که هر دو انتقال در قالب اسناد رسمی یا عادی باشد و اگر زارع فوت کند حقی که ناشی از زراعت به زارع تعلق‌گرفته به ورثه منتقل می‌شود و وراث قائم‌مقام قرار می‌گیرند و گاهی اوقات زارع حق خود را به شخص ثالث منتقل می‌کند در تمامی مورد گفته شده هیچ اشکالی قانونی وجود ندارد؛ چون حق زارعانه یک مالی است وعینی هم نیست لزومی ندارد طبق قانون ثبت اسناد واملاک حتماً در ثبت اسناد واملاک به ثبت برسد بنابراین این انتقال ممکن است در قالب اسناد رسمی باشد یا عادی صورت گیرد.
محاسبه حقوق زارعانه
وکیل سمنان می‌گوید: معمولاً محاسبه حقوق زارعانه به این شکل است که زمانی که زارع برای مطالبه این حق به دادگاه مراجعه می‌کند دادگاه به کارشناس رسمی دادگستری مراجعه و کارشناس دادگستری بر اساس عرف محل و اقداماتی که زارع در آن زمین انجام داده است و میزان سهمی که بین مالک و زارع به‌عنوان اصل بوده در مناطق متفاوت است در نتیجه کارشناس نظر خود را ارائه می‌دهد و محکمه بر اساس همان نظر مالک یا دولت را محکوم به پرداخت می‌کند.
صدور سند رسمی زارعانه
وکیل قم می‌گوید: مطابق ماده ۳۰ قانون ثبت‌اسناد و املاک کشور حق زارعانه یک حق مالی غیرعینی است و اگر زارع تقاضای ثبت رسمی این حق کند امکان‌پذیر نمی‌باشد.
توقیف حقوق زارعانه
اگر شخصی از یک زارع طلبکار باشد آیا قابل توقیف حقوق مذکور است؟ باتوجه‌به این که حق زارعانه یک حق قابل‌انتقال است حال اگر مالک اصل زمین را هم به شخص ثالث انتقال دهد این حق (زارعانه) پابرجا برای زارع است و طلبکار زارع می‌تواند طلب خود را از آن محل وصول کند.
نویسنده: بهروز کردنائیج، کارشناس حقوق، وکیل دادگستری
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل حقوقی متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه ای از وکلای حرفه ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
