چک یکی از اسناد تجاری جانشین پول می باشد که معرف حق دینی حال یا با وعده کوتاه مدت هستند. چک به دلیل کاربرد بسیار زیاد در معاملات تجاری و نقش گسترده ای که در افزایش سرعت معاملات تجاری ایفا می کند از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. بنابراین آشنایی با روش های وصول وجه چک تاثیر به سزایی برای جلوگیری از بروز مشکلات بعدی خواهد داشت. توصیه می شود این مقاله را مطالعه و با توجه به شرایط خود روش مناسب وصول وجه چک خود را انتخاب کنید.
از جمله مزایای چک نسبت به دیگر اسناد تجاری می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- چک در حکم سند لازم الاجراست و می توان برای وصول مبلغ آن از طریق اجرای ثبت اقدام کرد (ماده ۲ قانون صدور چک صدور چک )
- صدور چک پرداخت نشدنی جز در استثنائاتی که مشاهده خواهد شد قابل تعقیب کیفری است و می توان به وسیله طرح شکایت کیفری صمن مجازات صادر کننده مبلغ چک را سریع تر وصول کرد( ماده ۷ قانون صدور چک)
- ３. رسیدگی به کلیه شکایات و دعاوی جزایی و حقوقی مربوط به چک در دادسرا و دادگاه تا خاتمه دادرسی فوری و خارج از نوبت انجام می شود (ماده ۱۶ قانون صدور چک )
- در صورت صدور چک به نمایندگی نماینده و اصیل هر هر دو نسبت به وجه چک مسئولیت تضامنی دارند.
حال دعوای مطالبه وجه چک زمان مطرح می گردد که دارنده چک با مراجعه به بانک نسبت به کل یا قسمتی از وجه چک به علت نبود محل یا به هر علت دیگری گواهی عدم پرداخت دریافت نموده باشد و حال بخواهد نسبت مطالبه وجه چک اقدام قانونی نماید تا وجه چک را وصول کند .
سوالی که مطرح می‌شود این است که دارنده چک کیست ؟ و چه روش یا روش هایی می تواند جهت وصول وجه چک اقدام نماید؟
مطابق با ماده ۲ قانون صدور چک دارنده چک اعم از کسی است که چک در وجه او صادر گردیده یا به نام او پشت نویسی شده یا حامل چک( در مورد چک در وجه حامل) یا قائم مقام قانونی آنها می باشد.
انواع روشهای وصول وجه چک
الف) مطالبه از طریق اجرای ثبتی ب) اجراییه قضایی “جدید”
ج) طرح شکایت کیفری د)اقامه دعوی حقوقی
هریک از روشهای فوق در ادامه توضیح داده خواهد شد.
الف) وصول وجه چک از طریق اجرای ثبتی
وصول وجه چک از طریق اجرای ثبتی به صورت صدور اجرایی ثبتی و مطابق با آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت عملیات اجرایی صورت می پذیرد مراجعه به ثبت به این دلیل میباشد که چک یک سند عادی لازم الاجرا میباشد که قانونگذار این مزیت را علاوه بر اسناد رسمی لازم الاجرا برای یکسری از اسناد عادی مثل چک نیز در نظر گرفته است .
مطابق با ماده ۱۸۸ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا اگر عدم تادیه وجه چک توسط بانک به هر دلیل باشد دارنده چک می تواند از ثبت درخواست صدور اجراییه نماید مگر آنکه عدم تادیه به دلیل مغایرت امضا باشد بنابراین در صورت مغایرت امضا امکان مطالبه وجه چک از طریق ثبت ممکن نیست بلکه دارنده باید از طریق طرح دعوا در دادگستری اقدام نماید بنابراین در سایر موارد دارنده چک باید “اصل چک “و” اصل گواهی عدم پرداخت ” را به اجرای ثبت محل (منظور اداره ثبت محل وقوع بانکی که صادر کننده چک در آن شعبه افتتاح حساب نموده است) تسلیم کند و درخواست صدور اجراییه نماید .
باید توجه داشت که مطابق ماده ۱۹۰ آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا اگر چک به نمایندگی صادر شده باشد اجرایی به نحو ضامن علیه هر دو نفر صاحب حساب و امضا کننده چک صادر می گردد و هر دوبه نحو تضامن مسئولند و امکان صدور اجراییه ثبتی نسبت به ظهرنویس و ضامن امکان پذیر نمی باشد و همچنین صدور اجراییه ثبتی فقط نسبت به اصل مبلغ چک امکان پذیر می باشد و امکان وصول خسارت تأخیر تأدیه از ثبت وجود ندارد شایان ذکر است اقدام جهت وصول وجه چک از طریق اداره ثبت به صورت توقیف اموال و ممنوع الخروجی امکان دارد و اگر موردی یافت نشد باید از طریق دادگستری اقدام نمود.
ب) وصول وجه چک از طریق اجراییه قضایی (جدید)
یکی از روشهای جدیدی که برای وصول وجه چک در اصلاحات قانون صدور چک مصوب ۱۳۹۷ در نظر گرفته شد اجرایی قضایی( اجرای مستقیم دادگاه )می باشد. در این روش بدون نیاز به اینکه جلسه رسیدگی تشکیل شود یا هزینه دادرسی دعاوی مالی پرداخت گردد یا صدور رای و قطعیت آن به عمل آید صدور اجراییه انجام میپذیرد. بدین صورت که دارنده چک مستقیماً درخواست صدور اجراییه اجررا درخواست می نماید در این روش همانند اجرایی ثبتی فقط امکان صدور اجراییه علیه صادرکننده و در صورتی که به نمایندگی به صادر شده باشد علیه صادرکننده و نماینده هردو به نحو تضامنامکانپذیر است و امکان صدور اجرای علیه ظهرنویس و ضامن وجود ندارد. و همچنین برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه باید طرح دعوای حقوقی نمود ولی نسبت به هزینه حق الوکاله وکیل از طریق اجرایی قضایی امکان دارد (ماده ۲۳ قانون صدور چک)
از جمله شروطی که برای صدور اجرای ثبتی نیاز است این می باشد که شرط ذیل وجود نداشته باشد :
۱.چک مشروط نباشد
۲. چک بابت تضمین نباشد
۳.گواهی عدم پرداخت به علت دستور عدم پرداخت نباشد .
گواهی عدم پرداخت باید دارای دو شرط باشد تا بتوان از طریق اجرایی قضایی اقدام نمود :
- مهر بانک داشته باشد
- کد رهگیری داشته باشد .(ماده ۴ قانون صدور چک )
دادگاه صالح برای صدور اجراییه من دادگاه برای طرح دعوی حقوقی میباشد که مطابق رای وحدت رویه دادگاه اقامتگاه صادر کننده ،محل صدور چک ، دادگاه محل بانک محال علیه میباشد .
باید توجه کرد که در خصوص صدور اجرائیه باید کسی که چک را برگشت به درخواست صدور اجراییه کند و همچنین مطابق با ماده ۲۳ قانون صدور چک این ماده یک مقرره شکلی است و اثر فوری دارد و نسبت به چک های سابق هم قابل اجراست ولی برای استفاده از این مقرره بایستی گواهی عدم پرداخت با قانون جدید صادر شده باشد.
ج) وصول وجه چک از طریق طرح شکایت کیفری
دارنده چک می تواند با رجوع به دادسرا اقدام به طرح شکایت از صادرکننده به خاطر صدور چک پرداخت نشدنی نماید و مطابق ماده ۷ قانون صدور چک صدور چک بلامحل عنوان کیفری دارد و قابل مجازات می باشد .
مطابق ماده ۸ قانون صدور چک چک هایی که بر عهده یکی از بانک‌های ایران صادر شده باشد یا چکی که در ایران بر عهده بانک‌های خارج از ایران صادر شده باشد امکان پیگیری کیفری را دارد . باید توجه کرد که طرح شکایت کیفری فقط علیه صادرکننده چک امکان پذیر می باشد و امکان طرح شکایت علیه ظهرنویس و ضامن وجود ندارد اگر چک به نمایندگی صادر گردیده باشد فقط نماینده ( امضا کننده )چک مسئولیت کیفری دارد مگر اینکه آن نماینده ثابت کند که عدم پرداخت چک مستند به عمل صاحب حساب یا وکیل یا نماینده بعدی می باشد که در این صورت کسی که موجب عدم پرداخت چک شده است از نظر کیفری مسئول است .
برای آنکه چک قابل طرح شکایت کیفری باشد دارنده چک هم وظایفی دارد از جمله آن که :
- دارنده باید ظرف مدت شش ماه از تاریخ صدور چک اقدام مطالبه وجه چک کند که در صورت عدم پرداخت گواهی عدم پرداخت دریافت نماید
- ２. دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه از اخذ گواهی عدم پرداخت اقدام به طرح شکایت کیفری نماید.
در طرح شکایت کیفری دارنده چک کسی محسوب می گردد که چک را برای اولین بار به بانک ارائه داده باشد و به همین منظور بانکها مکلف اند به محض مراجعه دارنده چک هویت کامل او را در پشت چک با ذکر تاریخ قید نمایند .
حال سوالی که مطرح می گردد این است که آیا تمامی چکها قابلیت طرح شکایت کیفری را دارند ؟
خیر برخی ازچک ها امکان طرح شکایت کیفری را ندارند و باید نسبت به آنها از سایر روش ها استفاده نمود .
چک هایی که واجد وصف کیفری نیستند عبارتند از:
- چک سفید امضا ( یعنی صادرکننده چک را امضا نموده ولی برخی از مندرجات چک تکمیل نگشته و این اختیار به دارنده جهت تکمیل داده شده است )
- چک مشروط : چه آنکه در متن چک شرط درج گردیده یا اآنکه که ثابت شود وصول آن منوط به تحقق شرط بوده است
- چک بابت تضمین :چه اینکه در متن چک تضمین قید شده باشد یا آنکه ثابت شود چک بابت تضمین بوده است
- چک بدون تاریخ( یعنی آنکه صادرکننده چک بدون تاریخ به دارنده چک تحویل داده است و دارنده چک تاریخ در آن درج نماید)
- ５. چک وعده دار: فقط چک روز قابل طرح شکایت کیفری می باشد پس اگر ثابت شود که تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک است وصف کیفری ندارد.
- ６. چکی که بابت معاملات نامشروع باشد
جهات طرح شکایت کیفری
•عدم موجودی حساب به میزان مبلغ چک( چک بلامحل )
•خارج کردن موجودی حساب پس از صدور چک به نحوی که موجودی حساب کافی برای تادیه مبلغ چک نباشد
•دستور عدم پرداخت وجه چک
•عدم تطابق امضای موجود در چک با امضای صادرکننده در بانک
• تنظیم چک به نحوی که بانک به عللی از قبیل قلم خوردگی یا اختلاف در مندرجات ازتادیه آن امتناع نماید
•صدور چک از حساب مسدود با علم به بسته بودن حساب
باید توجه داشت که چون صدور چک پرداخت نشدنی یک جرم خصوصی می باشد اگر صادر کننده چک قبل از تاریخ شکایت کیفری وجه چک را نقد کند به دارند دهد قابل شکایت و تعقیب کیفری نیست و همچنین اگر با موافقت شاکی خصوصی ترتیبی برای پرداخت آن داده باشد یا موجبات پرداخت آن را در بانک محال علیه فراهم کند قابل تعقیب کیفری نیست ( ماده ۹ قانون صدور چک)
پیگیری کیفری چک و صدور حکم بر موقوف شدن دادرسی کیفری مانع از رسیدگی دادگاه نسبت به اصل مبلغ و خسارت تاخیر تادیه چک نمی باشد (ماده ۱۵ قانون صدور چک)
ه قابل ذکر ایست که دادگاه صالح برای رسیدگی به صدور چک پرداخت نشدنی دادگاه محل وقوع بانک محال علیه میباشد و مطابق با رای وحدت رویه در مورد چک های صادر شده از سیستم یکپارچه بانک ها: در رویه متداول سیستم یکپارچه بانکها به دارنده چک اختیار داده است که علاوه بر شعبه افتتاح حساب وجه آن را از سایر شعب مطالبه کند بنابراین در صورت مراجعه دارنده چک در مهلت مقرر به شعب دیگر و صدور گواهی عدم پرداخت از بانک مرجوع الیه به بزه صدور چک بلامحل محقق و دادگاه محل وقوع جرم و صالح به رسیدگی می باشد.
د) وصول وجه چک از طریق اقامه دعوی حقوقی
در این روش وصول وجه چک دارنده چک می‌تواند علیه صادرکننده و ظهرنویس از ضامن ها اقامه دعوا نماید و تمامی مسئولین در برابر دارنده مسئولیت تضامنی دارند . برای برخورداری دارنده از این امتیاز وظایفی را برعهده دارد :
○ مطالبه وجه چک ظرف ۱۵ روز از تاریخ صدور چک ( اگر محل صدور و تادیه یکسان باشد) یا ۴۵ روز (اگر محل تادیه و صدور دو جای مختلف از ایران باشد )یا ۴ ماه ( محل صدور خارج از ایران و محل تادیه ایران باشد )و اعتراض عدم تادیه (گواهی عدم پرداخت )《 باید به این نکته توجه داشت که با توجه به سیستم یکپارچه بانکها و با توجه به آنکه چک در هر شعبه قابل وصول می باشد و گواهی عدم پرداخت صادر میگردد به نظر مهلت ۴۵ روزه جهت گرفتن گواهی امروز و فاقد وجاهت قانونی می باشد》
○ اقامه دعوا ظرف حداکثر یکسال از تاریخ اعتراض به عدم تادیه (محل تادیه چک داخل ایران ) یا دو سال از تاریخ عدم تادیه( محل تادیه چک خارج از ایران باشد)
در شیوه اقامه دعوای حقوقی امکان مطالبه خسارات دادرسی از جمله هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل و همچنین امکان مطالبه خسارت تاخیر تادیه چک امکان پذیر می باشد خسارت تاخیر تادیه در چک از تاریخ مندرج در چک محاسبه می گردد.
بنابراین از جمله مزایای این روش اقامه دعوا علیه کلیه کسانی است که به نوعی در صدور چک مسئولیت دارند و مسئولیت تمامی آنها تضامنی می باشد و از دیگر مزایای این روش می‌توان به این موارد اشاره نمود که مطابق با ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی گرفتن تامین خواسته بدون سپردن خسارت احتمالی از اموال و دارایی مسئولین صدور چک می باشد، بدین صورت که قبل یا همزمان با طرح دعوی می توان از دادگاه در خواست نمود که به میزان اصل مبلغ چک تامین خواسته صادر کند و از اموال و دارایی مسئولین توقیف گردد که بعد از صدور حکم به محکومیت مسئولین چک در صورت عدم اجرای حکم از محل اموال توقیفی حکم را اجرا نمود .
نویسنده: اکرم مرادی ،کارشناس حقوق ، وکیل دادگستری
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه ای از وکلای حرفه ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
