لازم است قبل از هر چیزی نگاهی به تاریخ دستور موقت و دستور موقت چیست بیندازیم. بدون شک امروز وقت یا زمان گران‌بهاترین سرمایه بشریت است، پیشینیان برای بیان اهمیت زمان بیان‌کردن: «وقت طلاست» و واقعاً که گاهی باگذشت زمان زیان‌های به افراد وارد می‌شود که غیرقابل‌جبران است. متأسفانه یکی از مشکلات جامعه حقوقی ایران طولانی‌بودن جریان دادرسی به دلیل حجم زیاد پرونده‌های به دادگاه‌ها است، همین موضوع نگرانی‌های زیادی برای مراجعه‌کنندگان به دستگاه قضا شده به‌خصوص در مواردی که اطاله دادرسی، باعث ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیری می‌شود. به همین خاطر قانون‌گذار در ماده (310) قانون آیین دادرسی مدنی به طور مشخص از دستور موقت در امور حقوقی تصریح می‌کنند که:
«در اموری که تعیین تکلیف آن فوریت دارد، دادگاه به درخواست ذی‌نفع (خواهان) با شرایطی دستور موقت صادر می‌نماید».
در امور کیفری مسئله به‌روشنی (ق آ د م) نیست و قانون‌گذار در قانون آیین دادرسی کیفری به‌وضوح از دستور موقت کیفری یا دستور موقت در امور کیفری سخنی نگفته است و صرفاً در تبصره 1 ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب 1375 در بحث ارتکاب جرائم تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت به دستور فوری اشاره کرده و مقرر کرده:
«مقام قضایی با تنظیم صورت‌مجلس دستور متوقف‌شدن عملیات متجاوز را تا صدور حکم قطعی خواهد داد».
اما بحث دادرسی فوری و دستور موقت چیست؟ به درجه‌ای از اهمیت است که در نهادها و مراجع مختلف لحاظ شده است از جمله این که دستور موقت در دیوان عدالت اداری و حتی دستور موقت در دیوان بین‌المللی دادگستری نیز قابل‌مشاهده است.
دستور موقت چیست؟
همان‌طور در خصوص دستور موقت چیست؟ بیان کردیم لازم بودن دادرسی فوری در برخی امور قانون‌گذار را بر آن داشت تا با تأسیس نهادی تحت عنوان دستور موقت قدمی روبه‌جلو در راستای جلوگیری از تضییع حقوق بردارد.
وکیل تهران در پاسخ سؤال دستور موقت چیست؟ می‌گوید: دستور موقت در واقع صدور دستوری فوری و بدون رعایت تشریفات قانونی است و در اموری صادر می‌شود که فوریت دارد و تأخیر در آن باعث بروز ضرر و زیان جبران‌نشدنی می‌گردد. البته که دادرسی فوری تنها شامل صدور دستور موقت نیست و صدور قرار تأمین خواسته نیز از موارد دادرسی فوری است اما ماهیت محدوده دستور موقت از تأمین خواسته بیشتر است؛ چرا که مستنداً به ماده 316 قانون آیین دادرسی مدنی ایران دستور موقت شامل توقیف مال، منع از انجام امری (ترک فعل) و انجام امری (فعل) می‌شود، در ادامه مبحث قصد داریم همه نکات و موارد را در بحث دستور موقت چیست؟ مورد ارزیابی و بررسی قرار دهیم و باتوجه‌به اهمیت آن، نقش به سزای وکیل مجرب و متخصص در دستور موقت و دستور موقت چیست؟ را کشف کنیم. این و عناوین و مباحث عبارت هست از:
انواع دستور موقت جهت روشن‌شدن
-موضوع دستور موقت چیست
_ویژگی دستور موقت
_زمان ثبت دستور موقت
_نحوه اجرا دستور موقت
_مرجع صالح برای رسیدگی
_رفع اثر از آن دستور موقت
_تفاوت آن با تأمین خواسته
دستور موقت
_صلاحیت رسیدگی به دستور موقت
_اعتراض به دستور موقت
_دستور موقت در دیوان عدالت اداری
_نکات مهم دستور موقت چیست؟
وکیل پاکدشت در مورد دستور موقت چیست اذعان می‌دارد که لازمه دادرسی فوری در برخی امور باعث اعلام درخواستی تحت عنوان دستور موقت شده. این دستور در حقیقت صدور دستوری فوری و سریع و بدون رعایت تشریفات قانونی است. در اموری صادر می‌شود که فوریت دارند. به عبارتی تأخیر در انجام آن باعث بروز ضرر و زیان جبران‌نشدنی می‌گردد.
وکیل مؤسسه حقوقی زعفری می‌گوید: باید بدانیم مستنداً به ماده 316 قانون آیین دادرسی مدنی جمهوری اسلامی ایران این دستور شامل توقیف مال، منع از انجام امری و یا ترک انجام امر می‌شود.
ویژگی دستور موقت
برای درک بیشتر موضوع دستور موقت چیست؟ بهترین وکیل پایه یک دادگستری تهران می‌گوید: دادرسی فوری که از آن به دستور موقت نیز تعبیر می‌شود، نوعی از رسیدگی با ویژگی‌های زیر است:
فوریت یا سرعت
عدم ورود در ماهیت و اصل دعوا
حذف تشریفات دادرسی
این ویژگی‌ها به‌خاطر این است که در این‌گونه از موارد از راه دادرسی اختصاری ممکن است خسارت جبران‌ناپذیری متوجه خواهان شود. ازاین‌رو خواهان درخواست خود را از راه دادرسی فوری دنبال می‌کند. تا بدون تشریفات دادرسی به درخواست خواهان رسیدگی و شود. طبق تعریف وکیل ورامین دستور موقت این دستور از جهاتی با تأمین خواسته مشابه است. حتی گاهی این دو به‌جای هم استفاده می‌شوند. ولی با یکدیگر تفاوت بسیاری دارند. در جریان این‌گونه پرونده‌ها لازم است با بهترین وکیل در تهران متخصص در زمینه دعاوی حقوقی و کیفری مشورت نمایید.
انواع دستور موقت
برای رسیدن به یک جواب روشن به این سؤال که دستور موقت چیست؟ انواع دستور موقت را بیان می‌کنیم
این دادرسی می‌تواند به سه شکل صورت بپذیرد:
دادرسی فوری ممکن است دایر به توقیف مال باشد
ممکن است دایر به انجام عملی (فعل) باشد
ممکن است دایر به جلوگیری از انجام امری عدم انجام فعل (ترک فعل) باشد.
زمان ثبت دستور موقت
وکیل قرچک در موردبحث دستور موقت چیست؟ و زمان ثبت دستور موقت می‌گوید: این دستور می‌تواند ضمن دادخواست دعوای اصلی، یا پس از اقامه دعوا یا پیش از آن درخواست شود و باید در خصوص دستور موقت چیست اضافه کنم که اگر پیش از اقامه دعوای اصلی باشد باید حداکثر ظرف 20 روز از تاریخ صدور دستور موقت، اصل دعوا در دادگاه اقامه شود والا از این درخواست رفع اثر می‌گردد
حال برای روشن‌شدن موضوع یعنی دستور موقت چیست به نحوه اجرا دستور موقت نیز گذری بزنیم
وکیل پیشوا می‌گوید:
پس از درخواست خواهان و احراز سایر شرایط اساسی، مقام رسیدگی‌کننده بدون ورود در ماهیت دعوا اصلی صرفاً دستوری برای جلوگیری از ورود ضرر احتمالی صادر می‌کند. این دستور به معنای محق یا نامحق بودن هیچ یک از طرفین نیست. بدین ترتیب هیچ ارتباطی بین صدور قرار دستور موقت توسط قاضی و رأی نهایی ایشان در ماهیت دعوی وجود ندارد. صدور این دستور مستلزم پرداخت خسارت احتمالی است. به این عمل اصطلاحاً تودیع خسارت احتمالی گفته می‌شود.
وقتی که پس از صدور دستور موقت حقی برای خواهان به وجود نیاید و در پی اجرای این دستور حقی از خوانده از بین رود و زیان ببیند، این زیان از محل خسارت احتمالی که به صندوق دادگستری سپرده می‌شود، جبران خواهد شد. بادقت در ماده 319 آیین دادرسی مدنی می‌توان گفت ذکر کلمه مناسب پس از تأمین نشان می‌دهد که اساساً محدودیتی در نوع تأمین سپرده شده وجود ندارد. خسارت احتمالی می‌تواند وجه نقد یا اوراق تجاری یا مال منقول یا غیرمنقول باشد درحالی‌که در تأمین خواسته، تأمین محدود به وجه نقد یا اوراق بهادار است.
حال در ادامه پاسخ به پرسش دستور موقت چیست؟و درک بیشتر دستور موقت چیست؟ دستور موقت بدون پرداخت خسارت احتمالی را بررسی می‌کنیم
وکیل دلیجان در راستای موضوع دستور موقت چیست؟ می‌گوید
در برخی پرونده‌ها بنا به ماهیت پرونده امکان ورود خسارت وجود ندارد و بنابراین صدور دستور موقت بدون سپردن خسارت احتمالی امکان‌پذیر است. از جمله این موارد در حضانت فرزند است. حضانت به معنای حق و تکلیف نگهداری از فرزند است. این درخواست عموماً به هنگام دادخواست طلاق زوجین مطرح می‌شود. هر یک از زوجین می‌تواند قبل از شروع به رسیدگی به دعوای طلاق، این دستور را جهت حضانت فرزند بخواهند. این کار بدون سپردن خسارت احتمالی صورت می‌گیرد.
به نظرم در بحث دستور موقت چیست؟ باید به رفع اثر دستور موقت نیز توجه شایانی شود؟
_رفع اثر از دستور موقت
نظر به اینکه دستور موقت مکلف کردن شخص به انجام امری یا خودداری از انجام آن یا توقیف مالی است، همان‌گونه که به‌منظور حفظ حقوق مدعی اخذ تصمیم در مورد آن با سرعت و فوریت انجام می‌گردد، زمانی به دلایل و جهاتی، دلایلی که برای صدور این دستور لازم است از بین برود، باید به فوراً از آن رفع اثر شود.
در پاسخ موضوع بحث یعنی دستور موقت چیست؟ باید دید مطابق قانون در چه صورتی از دستور موقت رفع اثر می‌گردد:
حسب ماده 318 قانون آیین دادرسی مدنی: (اگر پیش از صدور قرار، دعوی اصلی اقامه نشده باشد، درخواست کننده حداکثر 20 روز از تاریخ صدور دستور موقت زمان خواهد داشت تا به دادگاه صالح مراجعه نموده و دادخواست خود را تقدیم و گواهی آن را به دادگاه صادرکننده دستور تقدیم نماید)، والا به درخواست طرف از دستور موقت لغو یا رفع اثر خواهد شد.
بنا به ماده 321 قانون آیین دادرسی مدنی (اگر طرف دعوی یا خوانده تأمینی متناسب با موضوع بسپارد، در صورت صلاحدید دادگاه از دستور رفع اثر خواهد کرد)
حسب ماده 322 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر جهتی که موجب صدور دستور شده است برطرف شود، دادگاه صادر کننده دستور و اگر اصل دعوی در دادگاه مطرح باشد، دادگاه رسیدگی کننده، دستور را لغو یا رفع اثر خواهد کرد.
در موقعی که درخواست‌کننده در دعوی اصلی محکوم به بی‌حقی شده یا قرار رد دعوی و عدم استماع صادر شود.
برای درک بیشتر موضوع مقاله دستور موقت چیست؟ گذری به تفاوت تأمین خواسته و دستور موقت می‌اندازیم
وکیل گلپایگان دراین‌خصوص توضیح می‌دهد: تفاوت دستور موقت و تأمین خواسته شامل موارد زیر خواهد شد:
1- اجرای تامین خواسته نیاز به اخذ موافقت از رئیس قوه قضاییه را ندارد.
2- خسارت احتمالی در تامین خواسته وجه نقد است اما در دستور می‌تواند وجه نقد یا مال باشد.
3- موضوع دستور مال، انجام عمل (فعل) یا عدم انجام عمل (ترک فعل) است اما موضوع تامین خواسته باید مال معلوم یا عین معین باشد.
4- احراز فوریت در تامین خواسته نیاز نیست.
5- در صورتی که تامین خواسته قبل از دعوای اصلی درخواست شود خواهان باید ظرف 10 روز دعوای اصلی را مطرح نماید ولی در دستور موقت این مدت 20 روز است
– صلاحیت رسیدگی به دستور موقت
حال در ادامه بحثمان دستور موقت چیست؟ گذری به صلاحیت محاکم در رسیدگی به دستور موقت می‌زنیم و در این مورد وکیل دلیجان می‌گوید:
در به‌وجودآمدن هر پرونده کیفری یا حقوقی و رسیدگی به آن باید به صلاحیت رسیدگی‌کننده آن توجه شود. این پرونده‌ها بر دو مبنا مورد رسیدگی قرار می‌گیرند:
صلاحیت محاکم یا دادگاه‌ها
دادگاه صالح رسیدگی‌کننده به این دستور باید همان دادگاهی باشد که صلاحیت رسیدگی به دعوای اصلی را دارد.
صلاحیت دادرس: منظور از صلاحیت دادرس در دستور موقت چیست، اهلیت اوست زیرا قضاوت در امور دادرسی فوری از عهده هر قاضی و دادرسی برنمی‌آید. دادرس این دستور، جدا از موارد اخلاقی و رفتاری باید از فوریت انتقال و تصمیم‌گیری بالایی برخوردار بوده و همچنین اتخاذ تصمیم او متناسب با شرایط و در حد اعتدال باشد.
اعتراض به دستور موقت
درصورتی‌که دادگاه درخواست دستور موقت شما را قبول نکند و رد کند شما نمی‌توانید نسبت به رد درخواست صادره و همین‌طور اگر قبول نماید طرف مقابل شما نمی‌تواند نسبت به قبول درخواست صادره تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی نماید، مگر اینکه نسبت به اصل رأی اعتراض داشته باشید که در چنین شرایطی همراه با اصل خواسته می‌توانید نسبت به دستور موقتی که رد یا قبول شده تجدیدنظرخواهی کنید. البته دستور موقت در هیچ شرایطی قابل‌فرجام یعنی اعتراض در دیوان عالی کشور نخواهد بود
درخواست صدور دستور موقت در دیوان عدالت اداری چگونه است؟
وکیل خمین می‌گوید: به گزارش معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی دادگستری کل استان تهران؛ شکایت علیه بخش خصوصی در دیوان عدالت اداری قابل‌پذیرش نیست و طرف شکایت باید حتماً واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها، سازمان تأمین اجتماعی و مؤسسات وابسته به آنها باشند و شکایت علیه بخش خصوصی در دیوان عدالت اداری قابل‌پذیرش نیست.
در توضیح این مطلب که دستور موقت چیست؟ اصلاً دستور موقت در دیوان عدالت اداری چیست و چگونه باید درخواست دستور موقت کرد باید توجه داشت: در من واقعی که شاکی ضمن طرح شکایت یا پس از آن مدعی شود که اجرای تصمیمات یا اقدامات آرای قطعی یا خودداری از انجام‌وظیفه توسط اشخاص و مراجع دولتی باعث ورود خسارت می‌شود که جبران آن در آتیه متعسر است می‌تواند تقاضای دستور موقت کند. شعبه نیز در صورت احراز ضرورت و فوریت، دستور موقت مبنی بر توقف اجرای اقدامات یا تصمیمات و آرای مزبور یا انجام‌وظیفه صادر می‌کند.
علاوه بر این دستور موقت تأثیری در اصل شکایت نداشته و در صورت رد شکایت یا صدور اسقاط یا ابطال رد دادخواست اصلی ملغی‌الاثر می‌شود و در صورت صدور دستور موقت به پرونده اصلی خارج‌ازنوبت رسیدگی می‌شود و ادارات طرف شکایت که نسبت به اقدامات یا تصمیمات آنها دستور موقت صادر شده در صورت وجود دلایل و مدارک مبنی بر عدم ضرورت دستور موقت می‌توانند تقاضای لغو یا رفع اثر دستور موقت صادره را از شعبه رسیدگی‌کننده به دعوای اصلی تقاضا کنند. شعبه رسیدگی‌کننده نیز موظف است این موارد را بررسی و اتخاذ تصمیم نماید
نکات مهم در دستور موقت چیست؟
در این بحث باید نکاتی را مدنظر بگیرید. یکی از این نکات مهم و حائز اهمیت، زمان استفاده از دستور موقت که بر بنای موقعیت، این موارد به دودسته کلی تقسیم می‌شود. به عبارتی موارد دادرسی فوری یا دستور موقت بر دو نوع، به شرح ذیل است:
مواردی که محتاج به تعیین تکلیف فوری دارد: تکلیف فوری در هر دعوایی می‌تواند مصداق پیدا کند. فوریت یک امر ماهوی است، هرگاه چند روز حتی چند ساعت تأخیر در رسیدگی سبب ورود خسارت به یکی از طرفین دعوا شود، می‌توان آن را از موارد دادرسی فوری به شمار آورد. هنگامی که اشکالاتی در جریان اجرای احکام یا اسناد لازم‌الاجرای اداره ثبت پیش آید. به‌عنوان‌مثال: اعتراض‌های صاحب اموال یا اشخاص ثالث و اعتراض راجع به تشریفات اموال.
نویسنده: موسی رضایی، کارشناس حقوق ، وکیل دادگستری
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه ای از وکلای حرفه ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
