در معاملات و قراردادهای حقوقی، ممکن است شرایطی پیش آید که یکی از طرفین نیاز به فسخ قرارداد داشته باشد. قانون مدنی برای جلوگیری از ضرر و حفظ حقوق طرفین، شرایطی را تحت عنوان خیارات پیش‌بینی کرده است. خیارات به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک دلایل و شرایط خاص خود را دارند. در این مقاله به بررسی انواع خیارات در قراردادها و نقش آن‌ها در حفظ تعادل معاملات می‌پردازیم.
خیارات چیست؟
زمانی که یک قرارداد منعقد می‌شود، اصل بر این است که طرفین به تعهدات خود پایبند باشند، اما در برخی موارد، ممکن است شرایطی پیش بیاید که ادامه اجرای قرارداد برای یکی از طرفین ناعادلانه یا زیان‌بار باشد. وکیل پاکدشت می‌گوید به همین دلیل، قانون‌گذار امکان فسخ قرارداد را در شرایط معین و تحت عنوان خیارات پیش‌بینی کرده است. وکیل تهران بیان می‌کند خیارات در حقوق قراردادها به اختیارات قانونی گفته می‌شود که به یکی از طرفین یا هر دو اجازه می‌دهد در شرایط خاصی قرارداد را فسخ کنند.
خیارات معمولاً در قراردادهای لازم مطرح می‌شوند، زیرا در قراردادهای جایز، طرفین اصولاً هر زمان که بخواهند می‌توانند قرارداد را فسخ کنند. وکیل ورامین ادامه می‌دهد اما در قراردادهای لازم که به طور یک‌طرفه قابل‌فسخ نیستند، خیارات به‌عنوان استثنایی بر این اصل عمل می‌کنند.
استفاده از خیار نیازمند رعایت شرایط قانونی مشخصی است. بهترین وکیل پایه یک دادگستری تهران می‌گوید برخی خیارات به‌محض وقوع شرایط فسخ، اعمال‌شدنی هستند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است نیازمند اعلام رسمی و تشریفات خاصی باشند. همچنین، در برخی موارد، اسقاط خیارات (صرف‌نظرکردن از حق فسخ) به‌صورت شرط ضمن عقد امکان‌پذیر است.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از کادری متخصص در تمام زمینه‌های حقوقی، کیفری، ثبتی، ملکی و خانواده می‌تواند در تمام مراجع قضایی همراه و همیار شما باشد.
انواع خیارات در قانون مدنی
در قانون مدنی، خیارات به‌عنوان ابزاری قانونی برای فسخ قرارداد در شرایط خاص در نظر گرفته شده‌اند. وکیل قرچک اشاره می‌کند خیارات قانونی به طرفین اجازه می‌دهد که در صورت تحقق شرایطی مشخص، معامله را بر هم بزنند.
در نظام حقوقی، اصل بر لزوم قراردادها است، به این معنا که پس از انعقاد یک قرارداد، طرفین ملزم به اجرای تعهدات خود هستند و نمی‌توانند به طور یک‌طرفه آن را بر هم بزنند. وکیل پیشوا بیان می‌کند بااین‌حال، برای جلوگیری از ضرر، حمایت از حقوق طرفین و حفظ عدالت در معاملات، قانون‌گذار شرایطی را پیش‌بینی کرده که در صورت تحقق آن‌ها، امکان فسخ قرارداد وجود داشته باشد.
این شرایط که تحت عنوان خیارات شناخته می‌شوند و به طرفین اجازه می‌دهند که در صورت بروز عوامل خاصی، از ادامه قرارداد انصراف داده و آن را منحل کنند. وکیل دلیجان می‌گوید خیارات در قراردادها ممکن است به دلایلی همچون وجود عیب در موضوع معامله، تفاوت فاحش در قیمت، فریب‌خوردگی یکی از طرفین، تأخیر در انجام تعهدات یا توافق قبلی برای امکان فسخ ایجاد شوند.
هرچند این اختیار فسخ برای تأمین عدالت و جلوگیری از اجحاف طراحی شده، اما اعمال آن نیازمند رعایت ضوابط و شرایط قانونی مشخصی است. وکیل گلپایگان بیان می‌کند در ادامه مطلب، به بیان انواع خیارات در قانون مدنی، شرایط اعمال آن‌ها و نقش آن‌ها در تنظیم روابط قراردادی خواهیم پرداخت.
خیار شرط
خیار شرط یکی از خیارات پیش‌بینی شده در قانون مدنی ایران است که به‌موجب آن، طرفین قرارداد می‌توانند شرط کنند که یکی از آن‌ها یا حتی شخص ثالث، در مدت معینی اختیار فسخ معامله را داشته باشد. وکیل سلفچگان اشاره می‌کند مدت خیار شرط باید مشخص باشد، زیرا اگر مدتی برای آن تعیین نشود، شرط و خیار باطل خواهد بود.
دارنده خیار می‌تواند در بازه زمانی تعیین شده، بدون نیاز به ارائه دلیل خاصی، معامله را فسخ کند. وکیل محلات همچنین می‌گوید طرفین می‌توانند در قرارداد، اسقاط خیار شرط را پیش‌بینی کنند، یعنی فرد دارنده این حق را از ابتدا از خود سلب نماید.
این نوع خیار در قراردادهایی که ریسک بالایی دارند یا نیاز به بررسی و سنجش بیشتر از سوی یکی از طرفین احساس می‌شود، بسیار کاربرد دارد و می‌تواند از ضرر احتمالی جلوگیری کند.
خیار عیب
خیار عیب یکی از خیارات مهم در قانون مدنی است که به خریدار این امکان را می‌دهد تا در صورت وجود عیب در کالای خریداری شده، معامله را فسخ کند یا مابه‌التفاوت قیمت کالای سالم و معیوب را مطالبه نماید. وکیل سمنان بیان می‌کند عیب، نقصی است که از ارزش یا کارایی کالا کاسته و آن را از حالت معمولی خارج کند.
برای اعمال خیار عیب، شرط است که این نقص قبل از معامله وجود داشته باشد و خریدار از آن بی‌اطلاع باشد. وکیل شریف‌آباد می‌گوید درصورتی‌که پس از عقد، خریدار متوجه عیب شود، باید فوراً اقدام کند، زیرا تأخیر در استفاده از این حق ممکن است موجب سقوط خیار عیب شود.
همچنین، اگر در قرارداد شرط شده باشد که خریدار حق فسخ به دلیل عیب را نداشته باشد، او فقط می‌تواند ارزش (تفاوت قیمت) را مطالبه کند. وکیل خمین ادامه می‌دهد هدف از این خیار، حفظ حقوق خریدار و جلوگیری از تضییع منافع او در معاملات است.
با مشورت‌گرفتن از وکلای مجرب مؤسسه حقوقی زعفری با خیال آسوده به مراجع قضایی بروید.
خیار غبن
خیار غبن یکی از خیاراتی است که در قانون مدنی برای جلوگیری از ضرر ناعادلانه یکی از طرفین قرارداد پیش‌بینی شده است. وکیل سلفچگان بیان می‌کند غبن به معنای ضرر فاحش در معامله است، یعنی اگر یکی از طرفین معامله متوجه شود که نسبت به قیمت واقعی، دچار زیان قابل‌توجهی شده است، می‌تواند با استناد به خیار غبن، قرارداد را فسخ کند. وکیل گرمسار می‌گوید طبق ماده ۴۱۶ قانون مدنی، برای اعمال خیار غبن، باید اختلاف قیمت فاحش و غیرمتعارف باشد، به‌طوری‌که عادلانه به نظر نرسد.
بر اساس ماده ۴۱۸ قانون مدنی، اگر فردی که در معامله دچار غبن شده، در همان زمان از قیمت واقعی اطلاع داشته باشد، دیگر حق فسخ نخواهد داشت. وکیل قم ادامه می‌دهد به بیان دیگر، برای اینکه خیار غبن ایجاد شود، ضروری است که مغبون در لحظه انعقاد قرارداد نسبت به قیمت متعارف ناآگاه باشد. در غیر این صورت امکان استفاده از این خیار منتفی است.
یکی از شرایط اعمال خیار غبن این است که غبن در لحظه انعقاد قرارداد وجود داشته باشد و پس از آن ایجاد نشود. وکیل ملکی پاکدشت اشاره می‌کند به‌عبارت‌دیگر، اگر پس از انجام معامله، شرایط بازار تغییر کند و قیمت کالا یا ملک افزایش یابد، فرد نمی‌تواند به استناد خیار غبن، قرارداد را فسخ کند.
خیار تدلیس
خیار تدلیس یکی از خیاراتی است که در صورت فریب و نیرنگ در معامله به‌طرف فریب‌خورده حق فسخ می‌دهد. وکیل شهریار می‌گوید تدلیس به معنای ارائه اطلاعات نادرست یا پنهان‌کردن حقیقت برای ترغیب طرف مقابل به انجام معامله است.
اگر یکی از طرفین با ظاهرسازی، بزرگ‌نمایی یا پنهان‌کردن عیب کالا موجب گمراهی دیگری شود، طرف فریب‌خورده می‌تواند معامله را فسخ کند. وکیل اسلامشهر ادامه می‌دهد تدلیس باید به‌گونه‌ای باشد که در تصمیم‌گیری طرف مقابل تأثیر مستقیم داشته باشد. وکیل رودهن همچنین می‌گوید سکوت عمدی درباره یک نقص اساسی نیز می‌تواند مصداق تدلیس باشد.
خیار مجلس
خیار مجلس یکی از خیارات قانونی است که به طرفین معامله اختیار فسخ تا زمانی که در مجلس عقد حضور دارند را می‌دهد. وکیل فیروزکوه ادامه می‌دهد به این معنا که تا زمانی که خریدار و فروشنده پس از انعقاد قرارداد از یکدیگر جدا نشده‌اند، هر یک از آن‌ها می‌توانند بدون نیاز به دلیل خاصی معامله را بر هم بزنند.
این نوع از خیار به محض ترک مجلس یا جداشدن فیزیکی طرفین از بین می‌رود. خیار مجلس در بسیاری از معاملات، به‌ویژه خریدوفروش حضوری، کاربرد دارد و هدف آن ایجاد فرصت تأمل بیشتر برای طرفین معامله است. وکیل بومهن اشاره می‌کند البته طرفین می‌توانند در قرارداد این خیار را اسقاط کنند و از ابتدا حق فسخ را از خود سلب نمایند.
خیار تخلف از شرط
خیار تخلف از شرط زمانی به وجود می‌آید که یکی از طرفین قرارداد به تعهد یا شرطی که در ضمن عقد ذکر شده، عمل نکند. وکیل شهرری می‌گوید اگر در یک معامله، شرطی به نفع یکی از طرفین گنجانده شده باشد و طرف دیگر از اجرای آن سر باز زند، مشروط له (کسی که شرط به نفع اوست) می‌تواند معامله را فسخ کند.
این شرط می‌تواند انجام یک تعهد خاص، تحویل کالایی با ویژگی مشخص یا هر توافق دیگری باشد که در قرارداد ثبت شده است. وکیل ملارد بیان می‌کند عدم انجام شرط باید اساسی و مؤثر باشد، به‌طوری‌که بر اصل معامله تأثیر بگذارد. وکیل شهرقدس همچنین می‌گوید طرفین می‌توانند در قرارداد تعیین کنند که در صورت تخلف، تنها مطالبه خسارت ممکن باشد و نه فسخ قرارداد. این خیار به حفظ تعهدات قراردادی و ایجاد ضمانت اجرا برای شروط معامله کمک می‌کند.
خیار رویت
خیار رویت زمانی ایجاد می‌شود که فردی بر اساس اوصاف بیان شده در قرارداد، کالایی را خریداری کند اما پس از مشاهده، متوجه شود که آن کالا با اوصاف مذکور مطابقت ندارد. وکیل طلاق اسلامشهر بیان می‌کند در این صورت، خریدار حق دارد معامله را فسخ کند یا آن را با همان شرایط بپذیرد.
این خیار معمولاً در معاملاتی که کالا قبل از عقد دیده نشده یا بر اساس توصیف خریداری شده است، کاربرد دارد. وکیل خاور شهر می‌گوید تفاوت باید اساسی باشد، یعنی در حدی باشد که بر ارزش یا کاربری کالا تأثیر بگذارد.
با ما تماس بگیرید ۳۶۰۳۴۰۳۱ ۰۲۱
خیار تعذر تسلیم
خیار تعذر تسلیم در مواردی به وجود می‌آید که فروشنده قادر به تحویل مورد معامله نباشد و این عدم توانایی دائمی باشد. وکیل ملکی شهریار بیان می‌کند اگر بعد از انعقاد قرارداد مشخص شود که تسلیم کالا یا مال مورد معامله به‌طورکلی غیرممکن است، خریدار حق دارد معامله را فسخ کند.
این خیار زمانی اعمال می‌شود که مانعی خارج از اراده طرفین باعث عدم امکان تحویل کالا شود، مانند تلف‌شدن کالا پیش از تحویل. بهترین وکیل تهران می‌گوید اگر عدم توانایی موقت باشد، خریدار باید تا زمان رفع مانع صبر کند و خیار فسخ نخواهد داشت.
خیار تبعض صفقه
خیار تبعض صفقه یکی از خیارات قانونی در معاملات است که زمانی به وجود می‌آید که عقد بیع (خریدوفروش) نسبت به بخشی از مال مورد معامله به دلایلی باطل باشد، اما نسبت به بخش دیگر صحیح و معتبر باقی بماند. وکیل در پاکدشت بیان می‌کند در چنین حالتی، مشتری اختیار دارد که معامله را نسبت به بخش صحیح نگه دارد یا آن را فسخ کند.
این خیار معمولاً زمانی مطرح می‌شود که فروشنده مالکیت کامل بر تمام مبیع نداشته باشد یا بخشی از آن متعلق به دیگری باشد و معامله نسبت به آن بخش غیرقابل‌اجرا شود. وکیل دادگاه صلح ادامه می‌دهد در این صورت، مشتری می‌تواند یا به همان مقدار باقی‌مانده قناعت کند یا معامله را به طور کامل برهم بزند.
خیار حیوان
خیار حیوان یکی دیگر از خیارات قانونی در معاملات است که به خریدار یا فروشنده حیوان حق فسخ معامله را تا سه روز پس از عقد می‌دهد. بهترین وکیل پاکدشت می‌گوید این خیار به دلیل تغییرات احتمالی در وضعیت حیوان، مانند بیماری یا کاهش ارزش، در نظر گرفته شده است.
مطابق ماده ۳۹۸ قانون مدنی، خریدار در مدت سه روز می‌تواند بدون نیاز به دلیل خاصی معامله را فسخ کند. وکیل طلاق ورامین بیان می‌کند این خیار به طور خاص در معاملات حیوانات اعمال می‌شود و با گذشت سه روز، حق فسخ از بین می‌رود مگر اینکه شرایط خاصی مانند تدلیس (فریب) وجود داشته باشد.
سخن پایانی
در قانون مدنی، خیارات ابزارهای قانونی مهمی برای حفظ حقوق طرفین معامله و جلوگیری از ضرر و زیان هستند. وکیل خوب پاکدشت ادامه می‌دهد هر یک از خیارات باتوجه‌به شرایط خاص معامله، به خریدار یا فروشنده امکان فسخ قرارداد را می‌دهند. در نتیجه آگاهی از انواع خیارات برای انجام معاملات مطمئن و قانونی ضروری است.
نویسنده: محمدصادق محمدی ارجمند، کارشناس حقوق
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل حقوقی متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می‌تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه‌ای از وکلای حرفه‌ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
