یکی از مباحث جدیدی که در حقوق ایران وارد گردیده است و جای آن در قانون تجارت خالی می باشد ادغام شرکت های تجاری می باشد. سکوت قانونگذار در تبیین ادغام شرکت‌های تجاری موجب ابهامات زیادی در این زمینه شده است. البته در لایحه جدید قانون تجارت مراحل و انواع ادغام شرکت‌های تجاری پیش‌بینی شده است که هنوز مورد تایید شورای نگهبان قرار نگرفته است و وارد سیستم حقوقی و قانونی کشور نگردیده است.
شرکت های تجارتی دارای شخصیت حقوقی مستقل از مدیران، بازرسان، سهامداران و سایر اعضاء می باشد و این استقلال شخصیت حقوقی موجب تفکیک دارایی و اموال و حقوق این دسته از اشخاص میشود. لذا هر شرکت تجاری دارای استقلال دارایی و دیون و تعهدات مربوط به خود می باشد و استقلال آنها تا زمان ختم تصفیه حفظ خواهد شد. شرکت تجاری و بازرگانی در حقوق ایران در روابط داخلی و بین الملل با مؤلفه های مختلفی درگیر می باشند که یکی از این مباحث تجزیه و ادغام شرکت‌های تجاری می‌باشد. در برخی از مواقع دو یا چند شرکت تجاری درصدد ادغام در یکدیگر و تشکیل یک شرکت بزرگتر می باشند. اما علی رغم مزایای چنین اقدامی و استقبال شرکت های جهانی از این روش، متاسفانه هنوز نحوه ادغام، تشریفات و مراحل ادغام شرکت های تجارتی در قانون تجارت ایران به طور خاص تبیین نشده است. لذا مباحث مربوط به تعهدات و دیون شرکت های ادغام شونده را می بایستی در سایر قوانین خاص جستجو نمود.
فرآیند ادغام شرکت های تجارتی در ماده ۱۰۵ قانون برنامه توسعه اقتصادی نیز بدون در نظر گرفتن تعریف جامع از آن جای تعجب داشته است. در واقع ادغام نوعی ترکیب و تجمیع شرکت ها می باشد که شخصیت حقوقی شرکت ها محو و به یک شخصیت حقوقی واحد تبدیل و جایگزین میشود( ممکن است شخصیت حقوقی جدیدی تشکیل شود یا در شخصیت حقوقی موجودی جذب شوند) ، و لذا تعهدات، دارایی و دیون شرکت های ادغام شونده به شرکت جدید حاصل از ادغام منتقل میشود.
لازم به ذکر است که ادغام با سایر فرایندهای مشابه، متفاوت می باشد و نبایستی این عمل را با مشارکت مدنی، جوینت ونچر، هلدینگ ها، شرکت های مادر و تابعه، شعبه یا نمایندگی یکسان تلقی نمود.
انواع ادغام شرکت های تجاری:
از لحاظ حقوقی ادغام شرکت های تجاری بر دو نوع ادغام ساده و ادغام ترکیبی می باشد.
در ادغام ساده معمولاً یک شرکت تجاری که سرمایه و امکانات بیشتری دارد(شرکت ادغام پذیر)، شرکت یا شرکت های تجاری کوچک تر و انفعالی تر را در خود جذب می‌کند (شرکت های ادغام شونده). و در نهایت شرکت تجاری بازمانده در نتیجه ادغام سرمایه خود را افزایش می‌دهد. شرکت تجاری ادغام شده جزئی از شرکت تجاری بازمانده میشود و وجود و ماهیت خود را از دست می‌دهد. در ادغام ساده دارایی‌ها و بدهی‌های یک شرکت به شرکت دیگر منتقل میشود و شرکت‌های ادغام شونده منحل می‌شوند. لکن شرکت تجاری موجود نام و هویت خود را حفظ می‌کند و دارایی و بدهی های آن به میزان جمع دارایی و بدهی شرکت‌های ادغام شونده افزایش می باید.
ادغام ترکیبی عبارت است از اینکه دو یا چند شرکت تجاری یک شرکت تجاری جدید ایجاد می‌کنند که در آن شرکت جدید تجمیع شوند و شخصیت حقوقی شرکت های تجاری موجود از بین رفته و محو می گردد. لذا در ادغام ترکیبی انتقال دارایی‌ها و بدهی‌های دو یا چند شرکت به شرکت جدید صورت می‌پذیرد. به‌طوری که شرکت‌های ادغام شوند منحل و میزان دارایی و بدهی های شرکت جدید معادل دارایی و بدهی های شرکت های ادغام شونده خواهد بود.
چالش های پیرامون ادغام شرکت ها
توجه به نوع شرکت های ادغام شونده و شرکت جدید یا ادغام پذیر و میزان مسئولیت شرکا یا سهامدارن: در خصوص ادغام شرکت با مسئولیت محدود در شرکت سهامی (ادغام مرکب) به دلیل نزدیک بودن میزان مسئولیت شرکا و سهامداران، ادغام این دو نوع شرکت بلااشکال است. لکن عکس این موضوع به علت حذف برخی از ارکان شرکن و عدم هماهنگی موضوع فعالیت امکان پذیر نمی باشد. همچنین ادغام شرکت تضامنی با شرکت سهامی بعید و دور از ذهن به نظر می رسد.
ادغام شرکت سهامی خاص در شرکت سهامی عام با توجه به عام بودن مقررات شرکت اخیرالذکر هیچ اشکال حقوقی ندارد، لکن عکس این حالت با توجه به اینکه در زمان تاسیس شرکت سهامی خاص رعایت اکثر مقررات شرکت سهامی عام لازم نبوده است و همچنین مزایای شرکت های سهامی عام از جمله پذیرش در بازار بورس اوراق بهادار، امکان ادغام شرکت سهامی عام در سهامی خاص را منتفی می نماید.
به طور کلی میتوان بیان نمود که در ادغام شرکت های مشابه هیچگونه مشکلی وجود ندارد، لکن اگر دو یا چند نوع از شرکت ها تصمیم به ادغام بگیرند باید مسائل حقوقی آنها به تفکیک بررسی شوند تا قابلیت یا عدم قابلیت ادغام مشخص گردد.
با تحقق ادغام کلیه حقوق و تعهدات دیون و مطالبات دارایی و کارکنان شرکت‌های موضوع ادغام به شرکت جدید یا شرکت پذیرنده ادغام منتقل خواهد شد. همچنین در صورت انجام و ثبت ادغام شرکت های تجارتی عملاً اعاده به وضعیت سابق یعنی ابقاء شرکت‌های ادغام شونده و برگشت تمامی مسئولیت‌ها و دارایی و دیون به شرکت های ماضی عملاً امکان پذیر نمی باشد. زیرا شخصیت حقوقی شرکت‌های ادغام شوند محو و از بین رفته و ساختار شرکت ادغام پذیر نیز تغییر نموده است و بازگشت به حالت سابق نیز موجبات اختلال در مباحث مالی، مالیاتی، حقوقی و شناسایی شرکت ها خواهد شد.
منابع
1 ـ مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت؛ دکتر ابراهیم عبدی پور فرد؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
2 ـ حقوق تحلیلی ثبت شرکت ها؛ بهرام حسن زاده؛ انتشارات جنگل
3 ـ مقاله نظام جانشینی تعهدات در ادغام شرکت های تجارتی؛ بهرام حسن زاده؛ مجله علمی ترویجی شهر دانش
نویسنده: داود پورنعمت، وکیل پایه یک دادگستری، کارشناس ارشد حقوق شرکت های تجاری
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه ای از وکلای حرفه ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
