ورشکستگی یکی از موضوعات مهم در حقوق تجارت است که به حالتی اشاره دارد که تاجر یا شرکت تجاری قادر به پرداخت دیون خود نباشد. در ایران، ورشکستگی بر اساس قانون تجارت و مقررات مرتبط با آن تعریف می‌شود. این مقاله به بررسی مبانی قانونی، انواع ورشکستگی و آثار حقوقی آن می‌پردازد.
ورشکستگی چیست؟
هر فرد یا کسب‌وکاری ممکن است در دوره‌ای از فعالیت خود با چالش‌های مالی مواجه شود و نتواند بدهی‌های خود را پرداخت کند. وکیل پاکدشت می‌گوید ورشکستگی به‌عنوان یکی از مفاهیم مهم در نظام حقوقی و اقتصادی، وضعیتی است که در آن شخص یا بنگاه اقتصادی قادر به پرداخت دیون خود نیست و از لحاظ مالی ناتوان محسوب می‌شود.
ممکن است برای شما سؤال باشد که ورشکستگی چیست؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که عدم توانایی تاجر به پرداخت دیون و بدهی‌ها، ورشکستگی (Bankruptcy) نامیده می‌شود. وکیل دلیجان ادامه می‌دهد بر اساس ماده ۴۱۲ قانون تجارت، ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجه توقف از تأدیه وجوهی که بر عهده او است حاصل می‌شود.
نکته دیگر اینکه وضعیت مزبور صرفاً برای تجار و شرکت‌های تجاری قابل‌اعمال بوده و افراد غیرتاجر مشمول احکام اعسار می‌شوند. وکیل خمین بیان می‌کند هدف اصلی قوانین مرتبط از جمله مواد ۴۱۲ تا ۵۷۵ قانون تجارت، حفظ حقوق طلبکاران، جلوگیری از تقلب و تسهیل فرآیند تسویه دیون است.
انواع ورشکستگی
همان‌طور که گفته شد ورشکسته از پرداخت دیون خود عاجز می‌شود و بعد از ورشکستگی، از مداخله در امور مالی خود ممنوع می‌شود. وکیل گلپایگان ادامه می‌دهد انواع ورشکستگی شامل ورشکستگی ساده، به تقصیر و به تقلب است که هر کدام بر اساس شرایط و دلایل ایجاد بدهی بررسی می‌شوند.
ورشکستگی عادی
ورشکستگی عادی یکی از انواع ورشکستگی تجار و شرکت‌های تجاری است که بر اساس آن تاجر از پرداخت دیون خود ناتوان است. وکیل دماوند می‌گوید در این نوع، ورشکستگی به دلیل عوامل خارج از کنترل تاجر، مانند رکود بازار، بلایای طبیعی یا بحران‌های اقتصادی رخ می‌دهد و تاجر تقصیری در ایجاد این شرایط ندارد.
ورشکستگی به تقصیر
نوع دوم از انواع ورشکستگی، ورشکستگی به تقصیر است. وکیل بومهن اشاره می‌کند اگر ثابت شود که تاجر به دلیل بی‌احتیاطی، بی‌توجهی به اصول مدیریت مالی، یا اتخاذ تصمیمات نادرست در کسب‌وکار باعث ورشکستگی شده است، این نوع ورشکستگی اعلام می‌شود. برای مثال، گرفتن وام‌های غیرضروری یا انجام معاملات پرریسک.
البته در قانون تجارت ورشکستگی به تقصیر به دودسته تقسیم شده است که شامل ورشکستگی به تقصیر اختیاری و ورشکستگی به تقصیر اجباری است.
الف) ورشکستگی به تقصیر اختیاری
یعنی صدور حکم ورشکستگی به تقصیر در اختیار دادگاه است. طبق ماده ۵۴۲ قانون تجارت در موارد ذیل هر تاجر ورشکسته ممکن است ورشکسته به تقصیر اعلان شود:
۱_ اگر به حساب دیگری و بدون آن که در مقابل عوضی دریافت نماید تعهداتی کرده باشد که نظر به وضعیت مالی او در حین انجام آن‌ها آن تعهدات فوق‌العاده باشد. وکیل شهرری می‌گوید به‌عنوان‌مثال باوجود شرایط مالی نامناسب برای دیگری با مبلغ بالایی ضمانت کرده باشد.
۲_ اگر عملیات تجارتی او متوقف شده و مطابق ماده ۴۱۳ این قانون رفتار نکرده باشد. توقف خود را ظرف سه روز اعلام نکرده و صورت‌حساب دارایی و دفاتر را به دادگاه تسلیم نکرده است.
۳_ دفتر نداشته یا دفاتر او ناقص یا بی‌ترتیب بوده یا در صورت دارایی وضعیت حقیقی خود را اعم از قروض و مطالبات به طور صحیح معین نکرده باشد مشروط بر این که در این موارد مرتکب تقلبی نشده باشد.
ب) ورشکستگی به تقصیر اجباری
یعنی صدور حکم ورشکستگی اجباری به تقصیر تکلیف دادگاه است. وکیل رباط‌کریم بیان می‌کند طبق ماده ۵۴۱ قانون تجارت، تاجر در موارد ذیل ورشکسته به تقصیر اعلان می‌شود:
۱_ درصورتی‌که محقق شود مخارج شخصی یا مخارج خانه مشارٌالیه در ایام عادی بالنسبه به عایدی او فوق‌العاده بوده است. وکیل شهرقدس می‌گوید مثلاً باوجود درآمد پایین، مبالغ هنگفتی را صرف مسافرت خارجی خود و خانواده‌اش نموده است.
۲_ درصورتی‌که محقق شود که تاجر نسبت به سرمایه خود مبالغ عمده صرف معاملاتی کرده که در عرف تجارت موهوم یا نفع آن منوط به‌اتفاق محض است.
طبق این بند حتی اگر تاجر با وضع مالی مطلوب این اعمال را انجام دهد، باز هم ورشکسته به تقصیر می‌شود مانند بورس‌بازی سهام، قمار، شرکت در بخت‌آزمایی مسابقات فوتبال.
۳_ اگر به‌قصد تأخیرانداختن ورشکستگی خود خریدی بالاتر یا فروشی نازل‌تر از مظنه روز کرده باشد یا اگر به همان قصد وسایلی که دور از صرفه است به کار برده تا تحصیل وجهی نماید اعم از این که از راه استقراضی یا صدور برات یا به طریق دیگر باشد.
۴_ اگر یکی از طلبکارها را پس از تاریخ توقف بر سایرین ترجیح داده و طلب او را پرداخته باشد.
ورشکستگی به تقلب
این نوع ورشکستگی زمانی اتفاق می‌افتد که تاجر با سوءنیت، اقدام به پنهان‌کردن دارایی‌ها، جعل اسناد مالی یا کلاهبرداری کند تا از پرداخت بدهی‌های خود فرار کند. وکیل ملارد ادامه می‌دهد این نوع ورشکستگی جنبه کیفری دارد و مجازات‌های سنگینی به دنبال دارد.
بر اساس ماده ۵۴۹ قانون تجارت، هر تاجری که در شرایط ورشکستگی، دفاتر خود را مفقود کند یا بخشی از دارایی‌هایش را مخفی نماید، و یا از طریق معاملات صوری و توافق‌های ساختگی، دارایی‌هایش را از بین ببرد، مشمول ورشکستگی به تقلب خواهد بود. وکیل ورامین همچنین می‌گوید، اگر تاجر با ارائه اسناد جعلی یا تنظیم صورت‌حساب‌های دروغین، بدهی‌های غیرواقعی را برای خود ثبت کند، به‌عنوان ورشکسته به تقلب شناخته شده و مطابق قانون جزا تحت مجازات قرار می‌گیرد.
مؤسسه حقوقی زعفری با تیمی از وکلای متخصص، همراه شما در تمامی مراحل ورشکستگی است. با ما، حقوق خود را تضمین و آینده مالی‌تان را بازسازی کنید!
روند قانونی ورشکستگی
اعلام ورشکستگی یک فرآیند حقوقی است که توسط دادگاه انجام می‌شود. این اعلام می‌تواند به درخواست خود تاجر، طلبکاران او، یا در مواردی نهادهای ذی‌صلاح صورت گیرد.
تاجر باید با ارائه دلایل و مدارک نشان دهد که توانایی پرداخت دیون خود را ندارد. وکیل قرچک می‌گوید طلبکاران نیز می‌توانند در صورت عدم وصول مطالبات خود، از دادگاه درخواست اعلام ورشکستگی تاجر را کنند. دادگاه پس از بررسی شرایط و مدارک، در صورت احراز ناتوانی مالی، حکم ورشکستگی را صادر می‌کند.
پس از صدور حکم ورشکستگی، دادگاه یک مدیر تصفیه را منصوب می‌کند. وظیفه مدیر تصفیه، اداره و حفاظت از اموال تاجر ورشکسته و اجرای فرآیند تصفیه دیون است. او باید فهرستی از دارایی‌ها و بدهی‌های تاجر تهیه کرده و نسبت به پرداخت دیون طلبکاران به ترتیب اولویت قانونی اقدام کند.
تصفیه اموال تاجر ورشکسته به معنای فروش دارایی‌ها و استفاده از عواید آن برای پرداخت دیون او است. وکیل ملکی پاکدشت بیان می‌کند این فرآیند تحت نظارت مدیر تصفیه و با اولویت‌بندی قانونی انجام می‌شود. ابتدا هزینه‌های اداری و قضایی پرداخت می‌شود، سپس طلبکارانی که دارای وثیقه هستند و بعد از آن سایر طلبکاران به ترتیب اولویت مطالبات خود را دریافت می‌کنند. وکیل قیامدشت ادامه می‌دهد اگر دارایی‌ها کافی نباشد، پرداخت‌ها به نسبت بین طلبکاران تقسیم می‌شود.
آثار صدور حکم ورشکستگی
در قانون تجارت، آثار ورشکستگی و شرایط توقف تاجر پیش‌بینی شده است. بهترین وکیل پایه یک دادگستری می‌گوید از جمله این آثار می‌توان به حال شدن دیون مؤجل تاجر، ممنوعیت مداخله تاجر ورشکسته در اموالش و انجام برخی معاملات اشاره کرد. وکیل شورای حل اختلاف همچنین اشاره می‌کند دادگاه یک مدیر تصفیه را به‌عنوان قائم‌مقام قانونی تعیین می‌کند تا امور مربوط به دارایی‌های تاجر را مدیریت کند. این آثار شامل روابط میان تاجر، طلبکاران، اشخاص ثالث و مدیر تصفیه می‌شود.
۱_ ممنوعیت تاجر از مداخله در اموال خود
پس از اعلام ورشکستگی، تاجر از هرگونه مداخله در اموال و دارایی‌های خود منع می‌شود. وکیل پیشوا بیان می‌کند این ممنوعیت به‌منظور حفظ حقوق طلبکاران و جلوگیری از انتقال غیرقانونی یا نابودی دارایی‌ها اعمال می‌شود. وکیل خاورشهر ادامه می‌دهد در این شرایط، مدیر تصفیه که از سوی دادگاه تعیین می‌شود، مسئول مدیریت و تصفیه اموال تاجر برای تسویه بدهی‌ها خواهد بود.
۲_ حال شدن دیون تاجر و قرض‌های او
با اعلام ورشکستگی، تمامی بدهی‌های مدت‌دار یا دیون مؤجل تاجر حال می‌شود، به این معنا که طلبکاران می‌توانند فوراً مطالبه طلب خود را بدون درنظرگرفتن مهلت‌های مقرر انجام دهند.
۳_ باطل بودن برخی معاملات تاجر، از تاریخ توقف تا ورشکستگی و باطل بودن تمامی معاملات تاجر، بعد از تاریخ ورشکستگی
بر اساس قانون تجارت، معاملات تاجر از تاریخ توقف تا صدور حکم ورشکستگی، اگر به‌قصد فرار از دین یا به زیان طلبکاران باشد، قابل ابطال است. وکیل اسلامشهر ادامه می‌دهد اما تمام معاملات تاجر پس از صدور حکم ورشکستگی، به‌طورکلی باطل و بی‌اثر تلقی می‌شود.
۴_ عدم امکان وصول همه مطالبات طلبکاران
در صورت ورشکستگی تاجر، دارایی او به طور عادلانه میان طلبکاران تقسیم می‌شود، اما معمولاً این دارایی برای پرداخت تمام مطالبات کافی نیست. وکیل شمیرانات می‌گوید در نتیجه، طلبکاران تنها به نسبت طلب خودبخشی از مطالباتشان را دریافت می‌کنند.
۵_ الزام طلبکاران یا اشخاص ثالث، به طرح و تعقیب دعوا، نسبت به مدیر تصفیه، به‌جای تاجر
پس از صدور حکم ورشکستگی، مدیر تصفیه نماینده قانونی تاجر محسوب می‌شود و طرح یا تعقیب دعاوی مربوط به حقوق و تعهدات تاجر باید علیه مدیر تصفیه صورت گیرد، نه خود تاجر. این امر به دلیل انتقال مدیریت اموال تاجر به مدیر تصفیه است.
کلام پایانی
ورشکستگی نه‌تنها برای تاجر ورشکسته بلکه برای طلبکاران و اقتصاد کلی جامعه تأثیرات گسترده‌ای دارد. بهترین وکیل تهران بیان می‌کند قوانین ورشکستگی باهدف حفظ حقوق طلبکاران و ایجاد نظم در بازار تجاری تنظیم شده‌اند. وکیل پاکدشت می‌گوید بااین‌حال، نیاز به به‌روزرسانی قوانین برای مواجهه با شرایط جدید اقتصادی و پیچیدگی‌های معاملات تجاری امروزی وجود دارد.
اگر با مشکلات ورشکستگی روبه‌رو هستید، مؤسسه حقوقی زعفری آماده است تا در تمامی مراحل قانونی از اعلام ورشکستگی تا تصفیه دیون در کنار شما باشد. بهترین وکیل پایه یک دادگستری تهران ادامه می‌دهد تیم حرفه‌ای ما با مشاوره حقوقی و پیگیری تخصصی، تلاش می‌کند حقوق شما را حفظ و روند امور را تسهیل کند. برای بازسازی آینده مالی خود، همین امروز با ما تماس بگیرید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
نویسنده: محمدصادق محمدی ارجمند، کارشناس حقوق
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل حقوقی متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می‌تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه‌ای از وکلای حرفه‌ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
