تمکین چیست؟ در چه صورت زن می تواند تمکین نکند؟ شرایط مهریه و نفقه‌ی زن در صورت عدم تمکین چگونه است؟ با مطالعه این مقاله از هر آنچه که در خصوص موضوع تمکین لازم است بدانید را دریافت خواهید کرد.
در قانون برای هر یک از زوجین حقوق و تکالیفی در نظر گرفته شده است و اگر حقی برای یک طرف وجود دارد، برای طرف مقابل نیز حقی در عرض آن وجود دارد و اگر در جایی حقی وجود دارد در کنار آن تکلیفی نیز پیش بینی شده است.
حقوق زوج در قانون
مهمترین حقوقی که در قانون برای زوج پیش بینی شده است عبارتند از:
???? ریاست بر خانواده
???? تمکین زوجه
???? طلاق
???? ولایت قهری بر فرزندان
???? حضانت فرزند
حقوق زوجه در قانون
مهمترین حقوقی که در قانون برای زوجه در نظر گرفته شده است عبارتند از:
???? نفقه (تهیه منزل مسکونی، اثاث البیت و تامین مخارج زندگی مشترک)
???? مهریه
???? حضانت فرزند
???? همخوابگی
حقوق زوج اکثرا مربوط به ریاست، ولایت، اداره خانواده و تصمیم گیری در امور مهم زندگی است. ولی حقوق زوجه، بیشتر ناشی از مسائل مالی و از جنس امور اقتصادی است. حتی برخی مواردی که در عرف عامه بر عهده زوجه یا خانواده وی تلقی می‌شود از قبیل تهیه جهیزیه، از نظر قانونی بر عهده زوجه نیست. چراکه تهیه وسایل و اسباب زندگی و اثاث البیت به عنوان یکی از مصادیق نفقه بر عهده زوج است.
یکی از حقوق زوج که در این گفتار بنا داریم درباره آن گفتگو کنیم، «حق تمکین» است. تمکین دارای دو معنای عام و خاص است.
تعریف تمکین و انواع آن
1) تمکین عام
تمکین عام به معنای آن است که زن باید در منزل مشترک سکونت کند و در خصوص مسائل متعارف زندگی مانند انتخاب محل زندگی، ترک شغل منافی مصالح خانوادگی، اقامت در محل زندگی مشترک و عدم ترک آن، تصمیم به فرزندآوری و مانند آن از همسر خود اطاعت پذیری داشته باشد.
2) تمکین خاص
تمکین خاص به معنای پذیرش زوجه برای انجام روابط خاص زناشویی است.
عدم تمکین زوجه نسبت به زوج، اصطلاحا «نشوز» و زنی که از همسر خود تمکین ننماید «ناشزه» نامیده می‌شود.
مواردی که خارج از موضوع تمکین است
بجز موارد فوق، زوجه تکلیفی در مقابل زوج ندارد. بنابراین کار در منزل شامل خانه داری، شوهر داری، فرزند داری، پخت و پز و آماده کردن غذا، شست و شوی البسه، رفت و روب منزل، شیر دادن و نگهداری از فرزندان، خرید مایحتاج منزل (صرف خرید و نه پرداخت وجه)، خدمت و پذیرایی از زوج و فرزندان، پهن کردن و جمع کردن سفره، شست و شوی ظروف، اجرای دستورات زوج و سایر اموری که معمولا زنهای خانه دار انجام می‌دهند بر عهده زوجه نیست و وظیفه تمکین زوجه، این امور را شامل نمی‌شود.
بنابراین اگر زوجه اقدامات و خدمات فوق را از روی میل قلبی و بدون چشم‌داشت مالی و بطور تبرعی و رایگان انجام دهد مستحق اجرت نیست. ولی اگر انجام این امور، به دستور همسر باشد و یا انجام آن از روی چشم داشت مالی باشد، زوجه هر زمان که بخواهد می‌تواند اجرت کارهای انجام شده را از همسر مطالبه کند.
از آنجا که زوجین درباره اجرت کارهای انجام شده، با هم توافقی نکرده‌اند، زوجه مستحق چیزی است که اصطلاحا به آن «اجرت المثل» گفته می‌شود. فرض قانون گذار بر آن است که انجام امور یاد شده، مستحق اجرت است. بنابراین اگر زوج انجام این امور از سوی زوجه را تبرعی و رایگان قلمداد کند، این امر «ادعا» محسوب می‌شود و آوردن دلیل برای اثبات آن و بار اثبات دلیل بر عهده زوج است.
در چه صورت زن می تواند تمکین نکند
در مواردی که زوج دارای بیماریهای مقاربتی است، زوجه تکلیفی به همخوابگی با همسر و تمکین خاص ندارد. همچنین در صورتی که بودن در منزل مشترک، به تشخیص دادگاه صالح، متضمن خوف و ضرر زوجه باشد، دادگاه می‌تواند زوجه را از حضور در منزل مشترک معاف و وی می‌تواند در منزل جداگانه زندگی کند. در این صورت نفقه همچنان بر عهده زوج است.
ضمانت عدم تمکین
ضمانت عدم تمکین زوجه دو چیز است: عدم استحقاق نفقه و امکان زوج برای ازدواج مجدد. درباره مورد اول، مطالب به تفصیل بیان شد. درباره مورد دوم باید دانست در صورت عدم تمکین زوجه و طرح دادخواست الزام به تمکین از سوی زوج و نداشتن عذر موجه از سوی زوجه برای عدم تمکین و پس از صدور حکم به نفع زوج و قطعیت آن، در صورتی که زوجه همچنان تمکین ننماید، زوج می‌تواند با طرح دادخواست اجازه ازدواج مجدد به دادگاه و قطعیت آن، با شخص دیگر ازدواج کند.
مهریه زن در صورت عدم تمکین
عدم تمکین زوجه، سبب محرومیت زوجه از سایر حقوق مانند مهریه، حضانت و سایر حقوق اکتسابی نیست. همچنین زوجه می‌تواند تا قبل از اولین هم خوابگی، از حق حبس خود برای دریافت مهریه استفاده کند. در این صورت، این امر عدم تمکین محسوب نمی‌شود و زن همچنان مستحق دریافت نفقه است.
نفقه زن در صورت عدم تمکین
«نشوز و عدم تمکین»، پیامدهایی را برای زن بدنبال دارد که یکی از آنها محرومیت از دریافت نفقه است. بنابراین زن در زمان «نشوز» مستحق نفقه نیست. ولی به محض تمکین، زوجه دوباره مستحق نفقه می‌شود.
نکته اساسی آنکه تمکین و نفقه موضوعاتی کاملا به هم مربوط است و تعهدات متقابل محسوب می‌شوند و انجام هر کدام، علت لزوم تعهد دیگر و عدم انجام آن، علت معافیت طرف مقابل از انجام تعهد متقابل است.
باید توجه داشت که دعوای تمکین و دعوای نفقه هر چند دعاوی جداگانه به شمار می‌روند ولی گاهی اوقات به عنوان دفاع در دعوای مقابل مورد استفاده قرار می‌گیرد. بطور مثال اگر زوجه نفقه خود را مطالبه کند و زوج به عنوان دفاع، مدعی شود که زوجه از وی تمکین نکرده است و برای ادعای خود دلیل بیاورد دادگاه به نفع زوج حکم به بیحقی زوجه صادر می‌کند.
بنابراین زوجه در صورتی می‌تواند مدعی نفقه شود که در دعوای تمکین حکم به نفع او صادر شود و زوج در صورتی می‌تواند از پرداخت نفقه معاف شود که در دعوای تمکین حکم به نفع او صادر شود.
دادخواست الزام به تمکین
با عنایت به آنکه زوجه مکلف به تمکین از زوج است، در صورت خودداری زوجه از تمکین (نشوز)، زوج می‌تواند با طرح دادخواست «الزام به تمکین» الزام زوجه برای تمکین را از دادگاه درخواست نماید.
دادخواست «الزام به تمکین» دعوای غیر مالی محسوب می‌شود.
نحوه اجرای حکم الزام به تمکین
بدیهی است حکم الزام به تمکین، یک تکلیف قانونی است و اجرای آن جز با خواست عملی و رضایت قلبی زوجه امکان پذیر نیست. بنابراین در صورتی که زن علیرغم صدور حکم الزام به تمکین، از ایفای وظایف زناشویی خودداری کند، اجبار و الزام وی به این امر غیر ممکن است.
دلایل اثباتی در دعوای الزام به تمکین و تاریخ احراز آن
در صورت احراز عدم تمکین زوجه از سوی دادگاه، معمولا این حکم از تاریخ طرح دادخواست الزام به تمکین محاسبه می‌شود. ولی در صورتی که از راه‌های دیگر ثابت شود که زوجه پیش از طرح دادخواست «الزام به تمکین»، نسبت به زوج تمکین نداشته است مانند اینکه زوج از طریق ارسال اظهارنامه که مربوط به مدتها قبل است از زوجه درخواست تمکین نموده باشد و شهود به نفع زوج شهادت دهند که زوجه از مدتها قبل از منزل خارج شده و تمکین ننموده است، در این صورت حکم «عدم تمکین زوجه» و «الزام به تمکین» از زمان اثبات موضوع در نظر گرفته می‌شود و زوجه از آن زمان به بعد مستحق نفقه نخواهد بود.
مهمترین دلیل اثباتی برای تمکین یا عدم تمکین زوجه، حضور یا عدم حضور زوجه در منزل مشترک است و در دعوای نفقه نیز یکی از مهمترین دلایل اثباتی زوج برای پرداخت نفقه، تامین منزل مشترک است.
سوالات قاضی در جلسه تمکین
دادگاه در جلسه دادرسی، درباره دعوای عدم تمکین، نخست باید احراز کند که عدم تمکین از ناحیه زوجه واقع شده است یا خیر. بر این اساس از زوجه درباره صحت وقوع این موضوع سؤال می‌کند. زوجه ممکن است کلا منکر این موضوع شود. در این صورت از زوج درباره دلایل ادعایی وی برای اثبات این موضوع سؤال می‌شود.
دلایل ادعایی زوج می‌تواند شامل شهادت شهود، ارسال اظهارنامه، تامین دلیل و یا گزارش نیروی انتظامی و غیره باشد. گاهی نیز ممکن است خود زوجه به این موضوع (عدم تمکین) اقرار نماید.
در صورت اثبات صحت این ادعا (عدم تمکین)، قاضی باید بررسی کند که آیا زوجه عذر و دلیل موجهی برای عدم تمکین داشته است یا خیر و همچنین تمایلی به بازگشت به منزل مشترک و تمکین از زوج دارد یا نه.
اگر دادگاه دلایل زوج برای عدم تمکین زوجه را مقرون به واقع نداند و یا دلایل زوجه برای عدم تمکین را بپذیرد، حکم به بیحقی زوج یا رد دعوا صادر و در غیر این صورت به نفع زوج حکم به الزام به تمکین صادر می‌نماید.
اگر زوجه در جلسه دادگاه، تمایل خود را به تمکین اعلام نماید این موضوع در صورتجلسه و حکم دادگاه درج می‌شود.
مدت زمان عدم تمکین زن
یکی دیگر از موضوعات، مصادیق عدم تمکین و مدت زمان لازم برای تحقق فعل ترک تمکین است. آیا به صرف بیرون رفتن زوجه بدون اجازه شوهر از منزل مشترک و یا قهرهای چند روزه و رفتن به منزل پدر و مادر عدم تمکین محقق می‌شود؟
درباره مصادیق عدم تمکین برخی موارد مانند عدم انجام اعمال زناشویی، ترک زندگی و قهرهای طولانی مدت بدون عذر موجه، حاضر نشدن در منزل مشترک به شرط اثبات را می‌توان مصداق عدم تمکین برشمرد. ولی درباره سایر مصادیق عدم تمکین عرف حاکم است. درباره زمان لازم برای تحقق ترک تمکین نیز مدت معینی را نمی‌توان تعیین نموده و عرف حاکم است.
در خصوص موارد فوق، آنچه مهم است اثبات و احراز عدم تمکین از سوی دادگاه است. بنابراین اگر با دلایل محکمه پسند از قبیل شهادت شهود، گزارش نیروی انتظامی و یا به اقرار زوجه ثابت شود که زوجه زندگی مشترک را ترک کرده و از زوج تمکین نکرده است دادگاه حکم به الزام به تمکین به نفع زوج صادر می‌کند.
شیوه اثبات تمکین پس از صدور حکم
تمکین زوجه از زوج پس از صدور حکم الزام به تمکین، به طرق مختلف قابل اثبات است. زوجه می‌تواند پس از قطعیت حکم، از طریق اجرای احکام دادگاه و در معیت مددکار اجتماعی در محل منزل مشترک حاضر شود و با تنظیم صورتجلسه و اخذ گواهی تمکین عملا نسبت به تمکین اعلام آمادگی نماید. همچنین می‌تواند از طریق ارسال اظهارنامه به زوج مبنی بر آمادگی برای تمکین و یا حضور در منزل مشترک و اخذ گواه و شاهد، تمکین خود را اثبات نماید.
موارد فوق، مهمترین مطالب درباره تمکین است که دانستن آن ضروری است.
برای پاسخگویی به سؤالات و اخذ مشاوره در زمینه موضوعات فوق، لازم است با وکیل و مشاور حقوقی تماس بگیرید. مؤسسه حقوقی زعفری با در اختیار داشتن وکلا و مشاورین حقوقی مجرب آماده پاسخگویی به سؤالات و مشکلات شما عزیزان است.
نویسنده: محمدعلی زارعان ، کارشناس ارشد حقوق، وکیل پایه یک دادگستری
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتما با وکیل متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می تواند خسارت های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی زعفری متشکل از مجموعه ای از وکلای حرفه ای دادگستری آماده ارائه مشاوره بیشتر درباره این موضوع به شما است.
